Trong hành trình lớn lên của mỗi đứa trẻ, việc hình thành những thói quen tốt đóng vai trò như những viên gạch nền tảng, định hình không chỉ tính cách mà còn cả tương lai. Một đứa trẻ có thói quen ngăn nắp, kỷ luật và biết tự chủ sẽ dễ dàng thành công hơn trong học tập và cuộc sống. Ngược lại, những thói quen xấu nếu không được uốn nắn kịp thời có thể trở thành rào cản lớn trong chặng hành trình trưởng thành của trẻ.
Vậy, làm thế nào để cha mẹ có thể đồng hành cùng con xây dựng những thói quen tốt một cách hiệu quả? Thông qua bài viết này, Trung Tâm 3S sẽ giới thiệu 5 bước dựa trên các nguyên tắc khoa học và kinh nghiệm thực tiễn, giúp các bậc phụ huynh từng bước thiết lập những thói quen tích cực, mở ra cánh cửa thành công và hạnh phúc cho con.
Bước 1: Xác định mục tiêu và tầm quan trọng của thói quen
Bước đầu tiên và vô cùng quan trọng trong việc thiết lập thói quen tốt cho trẻ chính là việc cha mẹ cần xác định cụ thể những nhóm thói quen mà mình mong muốn con hình thành. Điều này đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng dựa trên độ tuổi, giai đoạn phát triển và nhu cầu thực tế của trẻ. Việc này giúp cha mẹ có một lộ trình rõ ràng, thay vì chỉ làm theo cảm tính.
Ví dụ, đối với trẻ nhỏ (từ 3-6 tuổi), những thói quen ưu tiên nên tập trung vào các nhóm sau:
-
Thói quen vệ sinh và tự lập cơ bản: Đánh răng hai lần mỗi ngày, rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh, tự mặc quần áo đơn giản, tự cất đồ chơi sau khi chơi xong.
-
Thói quen sinh hoạt điều độ: Ngủ sớm và đủ giấc, thức dậy đúng giờ, ăn đủ bữa và đúng giờ, hạn chế đồ ăn vặt.
Đối với trẻ lớn hơn (từ 6-12 tuổi), có thể bổ sung thêm các nhóm thói quen phức tạp hơn:
-
Thói quen học tập: Ngồi học đúng tư thế, tự giác làm bài tập, đọc sách thường xuyên, thiết lập thời gian biểu hàng ngày để cân bằng giữa học tập và vui chơi.
-
Thói quen phát triển bản thân: Thường xuyên vận động thể chất, giúp đỡ việc nhà phù hợp với lứa tuổi, nói lời cảm ơn và xin lỗi.
Sau khi xác định được những thói quen mục tiêu, bước quan trọng tiếp theo là giải thích cho con hiểu rõ vì sao cần thiết lập những thói quen đó.
Ví dụ, khi muốn con đánh răng mỗi ngày, cha mẹ có thể giải thích rằng việc này giúp loại bỏ vi khuẩn, bảo vệ răng miệng khỏi sâu răng để con có hàm răng chắc khỏe và nụ cười tươi tắn. Khi muốn con ngủ sớm, hãy nói rằng giấc ngủ đủ giúp con khỏe mạnh, thông minh và có năng lượng dồi dào cho ngày hôm sau.
Việc cha mẹ chủ động chia sẻ và giải thích một cách kiên nhẫn, bằng ngôn ngữ phù hợp với độ tuổi của con sẽ giúp trẻ hiểu được lợi ích của những thói quen này và chủ động hợp tác hơn trong quá trình xây dựng chúng. Sự thấu hiểu sẽ tạo nên động lực từ bên trong, giúp trẻ hình thành ý thức tự giác thay vì chỉ làm theo yêu cầu của người lớn.
Bước 2: Bắt đầu từ những hành vi nhỏ và đồng hành theo sát
Đây là bước đi chiến lược và hiệu quả nhất, dựa trên nguyên tắc từ cuốn sách nổi tiếng "Gieo Thói Quen Nhỏ, Gặt Thành Công Lớn" của tác giả Stephen Guise. Ông đã khẳng định: "Thói quen nhỏ là hành vi tích cực rất nhỏ mà chúng ta buộc bản thân phải làm mỗi ngày. Nó quá nhỏ để thất bại nhưng lại mạnh mẽ không thể lường trước và là một chiến lược góp phần hình thành nên thói quen ưu việt."
Thay vì đặt ra những mục tiêu quá lớn và khó thực hiện ngay lập tức, cha mẹ nên bắt đầu hướng dẫn con từ những hành vi nhỏ, cực kỳ đơn giản để con không cảm thấy áp lực và dễ dàng thành công ngay từ lần đầu tiên.
Ví dụ:
-
Thiết lập thói quen đọc sách: Thay vì yêu cầu con ngồi đọc sách cả tiếng đồng hồ, hãy bắt đầu từ việc cùng con đọc sách chỉ 1 trang mỗi ngày. Mục tiêu nhỏ đến mức con sẽ khó mà từ chối hay thất bại.
-
Thiết lập thói quen dọn dẹp: Thay vì yêu cầu con dọn cả đống đồ chơi bừa bộn, hãy bắt đầu bằng việc yêu cầu con cất một món đồ chơi vào đúng vị trí.
-
Thiết lập thói quen vận động: Thay vì đặt mục tiêu "chạy 10 vòng sân", hãy bắt đầu bằng việc "chống đẩy 1 cái" hoặc "chạy tại chỗ 1 phút".
Trong giai đoạn đầu, vai trò đồng hành và theo sát của cha mẹ là vô cùng quan trọng. Hãy ở bên cạnh con, cùng con thực hiện những hành vi nhỏ này, tạo thành một hoạt động vui vẻ và thú vị. Sự hỗ trợ và khuyến khích của cha mẹ sẽ giúp con cảm thấy tự tin và có thêm động lực để duy trì.
Bước 3: Lặp lại thường xuyên và tạo tính nhất quán
Sự lặp lại thường xuyên chính là "chìa khóa" để biến một hành động nhỏ trở thành một thói quen bền vững. Theo các nghiên cứu về hình thành thói quen, việc lặp đi lặp lại một hành vi trong một khoảng thời gian nhất định sẽ tạo ra những kết nối thần kinh mới trong não bộ, khiến hành vi đó dần trở nên tự động hóa.
Cha mẹ cần kiên trì nhắc nhở và hướng dẫn con thực hiện thói quen mới mỗi ngày, vào những khung giờ cố định nếu có thể. Tính nhất quán là yếu tố then chốt. Ngay cả khi con có những ngày không muốn thực hiện, hãy nhẹ nhàng khuyến khích và nhắc nhở con tiếp tục. Đừng bỏ cuộc chỉ sau vài ngày.
Ví dụ, nếu muốn con hình thành thói quen đánh răng sau khi ngủ dậy và trước khi đi ngủ, hãy nhắc nhở con vào đúng hai thời điểm này mỗi ngày. Ban đầu, có thể con sẽ quên hoặc làm một cách miễn cưỡng, nhưng với sự nhắc nhở và hướng dẫn thường xuyên của cha mẹ, hành động này sẽ dần trở thành một phần không thể thiếu trong sinh hoạt hàng ngày của con.
Sau khi con đã quen với "thói quen nhỏ", cha mẹ có thể dần dần tăng mức độ lên (ví dụ: từ 1 trang sách lên 2 trang, 5 phút, rồi 10 phút...). Sự tăng dần này giúp con không bị áp lực và dễ dàng tiến tới mục tiêu lớn hơn.
Bước 4: Tạo môi trường tích cực và khuyến khích
Môi trường tích cực đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ quá trình hình thành thói quen tốt cho trẻ. Một môi trường khuyến khích, động viên và ghi nhận những nỗ lực của con sẽ tạo ra động lực lớn hơn rất nhiều so với một môi trường áp lực và chỉ trích.
Khen ngợi và thưởng: Khi con thực hiện tốt một thói quen mới, dù chỉ là một hành động nhỏ, cha mẹ đừng tiếc lời khen ngợi và những phần thưởng nhỏ mang tính khích lệ (ví dụ: một lời động viên, một cái ôm, một sticker dán vào bảng theo dõi tiến độ...). Sự công nhận này sẽ giúp con cảm thấy vui vẻ và có động lực để tiếp tục.
Tạo không gian thuận lợi: Sắp xếp đồ đạc, chuẩn bị sẵn các vật dụng cần thiết để con dễ dàng thực hiện thói quen (ví dụ: đặt bàn chải và kem đánh răng ở vị trí dễ thấy, chuẩn bị sẵn sách ở đầu giường). Môi trường được sắp xếp gọn gàng, hợp lý sẽ giúp trẻ có ý thức hơn.
Biến việc hình thành thói quen thành một trò chơi: Sử dụng các hình thức trò chơi, bảng theo dõi tiến độ, hoặc các thử thách nhỏ để tạo sự hứng thú và giảm bớt sự nhàm chán cho con.
Tập trung vào sự tiến bộ: Thay vì chỉ nhìn vào kết quả cuối cùng, hãy ghi nhận và khen ngợi những bước tiến nhỏ của con. Điều này giúp con cảm thấy có động lực ngay cả khi chưa đạt được mục tiêu hoàn toàn.
Bước 5: Tạo dấu ấn và tích hợp thói quen vào cuộc sống
Sau khi đã thực hiện lặp đi lặp lại một hành vi trong một thời gian, cha mẹ cần giúp trẻ "tích hợp" thói quen đó vào cuộc sống hàng ngày để nó không còn là một việc làm gượng ép mà trở thành một phần tự nhiên trong con người trẻ.
Đây là lúc cha mẹ cần giúp con tạo dấu ấn và sự gắn kết cảm xúc với thói quen:
-
Ghi nhận cột mốc: Mỗi khi con đạt được một cột mốc (ví dụ: đã duy trì thói quen đọc sách 1 tháng, hay hoàn thành việc dọn dẹp phòng trong 1 tuần), hãy cùng con ăn mừng. Một bữa ăn đặc biệt, một lời khen ngợi chân thành, hay một buổi đi chơi sẽ giúp con cảm thấy nỗ lực của mình được trân trọng và có thêm động lực để tiếp tục.
-
Gắn thói quen với hoạt động khác: Dựa trên nguyên tắc "tích hợp thói quen", cha mẹ hãy gắn hành động mới với một thói quen cũ đã có sẵn. Ví dụ: "Sau khi con đánh răng xong, chúng ta sẽ đọc một câu chuyện nhé!" hay "Con giúp bố cất đồ chơi xong, mình sẽ cùng nghe bài hát con thích nhé!". Việc này giúp bộ não của trẻ dễ dàng chấp nhận và tự động hóa thói quen mới hơn.
-
Biến thói quen thành một phần của bản thân: Hãy giúp con hiểu rằng những thói quen này định hình con người con. Ví dụ, khi thấy con tự giác cất đồ chơi, cha mẹ có thể nói: "Con trai mẹ thật là ngăn nắp, biết tự dọn dẹp đồ của mình! Bố mẹ rất tự hào!". Những câu nói như vậy giúp con tự nhận thức về những phẩm chất tốt đẹp của mình và muốn tiếp tục phát huy.
Một số lưu ý quan trọng dành cho cha mẹ
Việc thiết lập thói quen tốt cho trẻ là một quá trình đòi hỏi sự kiên nhẫn và đồng hành của cha mẹ. Bên cạnh 5 bước trên, cha mẹ cần lưu ý:
Kiên trì và nhẫn nại
Mỗi đứa trẻ có một tốc độ phát triển và khả năng thích ứng khác nhau. Sẽ có những lúc con quên, làm biếng hoặc thậm chí chống đối. Trong những tình huống này, cha mẹ cần giữ bình tĩnh, nhẹ nhàng nhắc nhở và kiên trì đồng hành cùng con. Đừng bỏ cuộc.
Linh hoạt
Đôi khi, cần phải điều chỉnh phương pháp và mục tiêu nếu cảm thấy không phù hợp. Hãy lắng nghe con và tìm ra cách tiếp cận tốt nhất cho riêng con mình.
Làm gương cho con
Đây là yếu tố vô cùng quan trọng. Trẻ em học hỏi chủ yếu thông qua việc quan sát và bắt chước những người xung quanh, đặc biệt là cha mẹ. Nếu cha mẹ muốn con có những thói quen tốt, bản thân cha mẹ cũng cần phải là người thực hành những thói quen đó một cách đều đặn.
Kết Luận
Việc thiết lập thói quen tốt cho trẻ là một hành trình đòi hỏi sự yêu thương, kiên nhẫn và đồng hành từ phía cha mẹ. Bằng cách thực hiện theo 5 bước được đề cập trong bài viết, cha mẹ có thể giúp con từng bước xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện. Những thói quen tốt không chỉ mang lại lợi ích trước mắt mà còn là hành trang quý giá theo con suốt cuộc đời, giúp con trở thành những người tự tin, kỷ luật, thành công và hạnh phúc. Hãy bắt đầu hành trình ý nghĩa này ngay hôm nay vì tương lai rạng ngời của con.
